Een terugblik op het Famillement 2018

De eerste lezing die ik bijwoonde was van hoogleraar humane genetica Cisca Wijmenga, getiteld: “Waarom wordt de één ziek en de ander niet?” Ze vertelde over het project Lifelines, waaraan zo’n 10 % van de bevolking van de noordelijke provincies deelneemt. Door deze mensen hun leven lang te monitoren wil men beter begrijpen hoe men gezond ouder wordt. Want ondanks fouten in ons DNA (we hebben er allemaal zeker 20, kennelijk) worden sommige mensen heel oud in goede gezondheid, en anderen niet. Leefstijl is daarbij een factor, maar omgeving ook. Interessant vond ik het belang van een gezonde darmflora, waaraan bijvoorbeeld karnemelk bijdraagt. En anders zijn er altijd nog poepcapsules. Die heten anders, maar het gaat om het innemen van darmbacteriën van gezonde mensen, waardoor je darmflora en daardoor je gezondheid en je levensverwachting zich in korte tijd sterk verbetert. Dus, choose your poison: karnemelk of poeppillen… Wat je ook doet, vermijd de maagzuurremmers, die zijn funest voor je darmflora. De spreker noemde ook de mogelijkheid om gegevens van voorouders te koppelen aan de deelnemers aan Lifelines, om nog beter zicht te krijgen op (erfelijke) factoren die meespelen bij ziekte en gezondheid. Ongetwijfeld geeft dat interessante inzichten, maar ik moet er niet aan denken dat de opgeslagen gegevens van deelnemers gehackt worden…

Een beetje buiten adem kon ik net op tijd nog inhaken bij de rondleiding in Tresoar. De archivaris van het Fries archief nam ons groepje van tien mee de catacomben in, nadat wij onze bagage in kluisjes hadden gestopt. Hij liet ons – met witte handschoentjes – verschillende bijzondere stukken zien zoals een Liber Amicorum (vriendenboekje) van de universiteit van Franeker. Prachtig geïllustreerd, kom daar maar eens om tegenwoordig met al die voorgedrukte teksten.

Dieuwertje Blok werd geïnterviewd door Ben Kolster. Ik had de aflevering van Verborgen Verleden over haar niet gezien, maar tijdens het interview werden fragmenten van de aflevering getoond. Dieuwertje Bok bleek voorouders te hebben in Schotland. Vanwege mijn recente onderzoek naar Jacobus Tops was ik benieuwd naar dit verhaal. Maar ho, zij bleek zelfs verwant te zijn aan de koning van Schotland! Interessant dat zij enerzijds van een Joodse slagersfamilie, anderzijds van jeneverfabrikanten afstamt. Een voormoeder bleek ook nog eens een kookboek geschreven te hebben, terwijl zij zelf niet kookte: daar had ze natuurlijk personeel voor.

De volgende lezing was van genetisch genealoog Maarten Larmuseau en heette “voorbij de DNA-hype”. Mooi dat de uit Vlaanderen afkomstige spreker steeds “Famijjemàh” zei, na al die Hollanders met hun Famijjement! Zijn lezing ging onder andere over de commerciële DNA-testen die momenteel op de markt gebracht worden, en die jou vertellen uit welke landen jouw voorouders komen. Hm, de waarheid is toch anders… DNA-testen kunnen wel met zekerheid aantonen of iemand verwant is of niet. De spreker had het over koekoekskinderen, grappig, zeg! Bij nader inzien is een koekoeksjong een parasitair wezen, en om buitenechtelijke kinderen zo te noemen is misschien wel wat cru. Voor mij als antropoloog vond ik het erg interessant dat de aanwezigheid van buitenechtelijke kinderen verband zou houden met de controleerbaarheid van de menstruele cyclus van de vrouw. Bij de Dogon in Mali, waarbij vrouwen zich maandelijks terugtrekken in een menstruatiehut, hebben onderzoekers vastgesteld dat er zeer weinig buitenechtelijke kinderen waren, in vergelijking met christelijke Malinezen. De Malinese moslims zaten er een beetje tussenin. Terwijl ik dit hoorde bedacht ik mij dat ook bij (praktiserende) moslims de menstruele cyclus controleerbaar is. Menstruerende moslima’s mogen immers niet bidden of vasten. Hoe was dat eigenlijk met onze voormoeders, vooral degenen in armoedige omstandigheden, in het pré-maandverbandtijdperk? Hun cyclus zal soms of vaak (afhankelijk van hun mate van bloedverlies en de aan-/afwezigheid van stelpend materiaal en privacy) ook controleerbaar zijn geweest. Het zou interessant zijn om hier nader onderzoek naar te doen. Hoe dan ook, wat ik ervan opgestoken heb is dat het interessant kan zijn om de datum van conceptie te berekenen van voorouders. Was de wettige vader in die periode wel in de buurt? Zo niet: koekoek!

Vervolgens presenteerde kunstenaar Marco Bakker zijn project “Afkomst, de film”. Zijn voorouders woonden in hoofdzaak in noord-Drenthe. Hij had na jarenlang stamboomonderzoek een animatie gemaakt, gebaseerd op oude kaarten, waarin zijn voorouders als rode stipjes waren aangegeven. Ook historische gebeurtenissen had hij verwerkt. Het resultaat was een prachtige korte film op muziek, van vroeger tot nu, waarin je spoorwegen uitgerold zag worden, steden in brand zag vliegen en ondertussen die voorouderlijke stipjes heen en weer zag rollen. Ik had er werkelijk uren naar kunnen kijken. Ik was erg onder de indruk van deze nieuwe manier om genealogische gegevens te verwerken. Ik wil dit ook!

Schrijver Jacqueline Verkleij vertelde hoe trauma’s van je voorouders door kunnen werken in je persoonlijkheid. Toeval bestaat niet, zei ze, een voorkeur of juist afkeer van bepaalde omgevingen, voorwerpen of geuren hangt af van die van je voorouders. Ik bekende al eerder dat ik qua biologisch inzicht een handicap heb, maar ik ben eveneens niet erg bevattelijk voor dit soort theorieën. Ik denk: a) mensen zijn geen muizen, b) ik geloof in dit verband in “nurture” en niet in nature “nature”, c) het is een aantrekkelijke theorie voor wie verantwoordelijkheden wil afschuiven, d) hoe zouden we nog kunnen functioneren als we alle trauma’s van onze voorouders met ons meedragen? Maar ik hoorde van andere aanwezigen dat het idee hen erg aansprak. Overigens vind ik het mooi dat de spreker door deze theorie een manier gevonden heeft om om familiegeschiedenissen aantrekkelijk te beschrijven, op zo’n manier dat levende nabestaanden zich erin herkennen.

Ik plukte nog net het staartje mee van de lezing van Siem van der Woude over de Sonttolregisters online. Van zijn laatste dia heb ik een foto gemaakt: Een selectie van Friese gekaapte schepen in de 18e eeuw. Oeh, dat moet ik ook ooit nog eens uitzoeken, bedacht ik me toen. Ik heb namelijk een voorouder die op zee bij Makkum geboren werd. Hij koos later de toepasselijke achternaam Zeldenthuis. Voeren zijn ouders misschien ook op Denemarken? Of waren ze alleen maar een gezellig dagtochtje aan het maken, toen de barensweeën zich aandienden?

De volgende spreker was Paul Borghaerts, met zijn voordracht over de oudste Friese boerderij. Hij leerde mij een nieuw woord: dendrochronologie, oftewel houtdatering. Ik wil weer eens galgje met iemand spelen, deze ga ik winnen! De spreker vertelde over zijn onderzoek bij oude Friese boerderijen, waarbij met een holle boor een staal werd genomen uit balken. De jaarringen daarin werden dan geteld, en zo kon men dan de leeftijd van de boerderij, althans van het gebint vaststellen. Ook bleek dat van oude boerderijen het hout vaak afkomstig was uit … Scandinavië! Goh, fascinerend. Wat een reizigers, die Friezen.

De laatste spreker was Sytske Visscher, oudgediende bij het CBG, die een inkijkje gaf bij het maken van het tv-programma Verborgen Verleden. Het format is afkomstig van de BBC. Omdat “Wie denk je wel dat je bent” in het Nederlands een negatieve klank heeft, is voor een andere naam gekozen dan een rechtstreekse vertaling van “Who do you think you are”. In Duitsland is het “das Geheimnis meiner Familien”, in Frankrijk “Retour au Source”. Voor de Famillementgangers is het moeilijk voor te stellen, maar lang niet alle BN-ers zijn nieuwsgierig naar zijn of haar voorouders. Daarom is het vinden van kandidaten voor het programma alleen al een hele klus! Vervolgens moet er ook nog voldoende interessante informatie over die voorouders te vinden zijn. Bij het vooronderzoek vallen daarom ook nog wel eens kandidaten af. Het programma heeft altijd vijf onderdelen, het eerste deel vindt plaats bij de persoon thuis, het tweede bij een familielid. Dan volgt archiefbezoek, vervolgens worden er locaties bezocht, ten slotte volgt de afronding. De deelnemende archivarissen worden niet op de hoogte gesteld van het verdere verloop van het onderzoek, dus als zij een bruine envelop uitreiken om op plaats van bestemming te openen weten ook zij niet wat daarin zit. Voor de fans: het nieuwe seizoen begint na de zomer.

Daarmee zat het Famillement 2018 er al weer op. Ik weet niet hoe de mensen het hebben ervaren die deel hebben genomen aan de buitenactiviteiten, maar ik vond het een hele geslaagde dag, met echt interessante lezingen. Daarbij stond de planning van het evenement als een huis. Inhoudelijk zou het zelfs gemakkelijk in een meerdaags evenement passen. De editie van het Famillement van 2020 zal in Amsterdam plaatsvinden. Mis het niet!