De tragiek van de crypto-zoöloog

Bernard Heuvelmans (1916-2001)

Fantastische dieren

In 1997 wijdde het Zoölogisch Museum in Hamburg een tentoonstelling aan fantastische en mogelijk niet-bestaande dieren. Datzelfde jaar kende het museum de Gabriele Petersprijs voor Fantastische Wetenschap toe aan Bernard Heuvelmans. Deze in 1992 overleden Duitse zoölogieprofessor Gabriele Peters was gefascineerd geweest door de zeedraken en monstervissen die op oude zeekaarten te zien zijn. Daarom moest haar prijs gaan naar personen die bruggen weten te slaan tussen de wereld van de wetenschap en wereld van de fantasie. Heuvelmans kreeg de onderscheiding omdat hij al vijftig jaar toonaangevend was in het onderzoeken van fantastische dieren, waarvan hij het bestaan trachtte te bewijzen. Het monster van Loch Ness, de yeti, Bigfoot en andere verborgen wezens, ze zijn het onderwerp van studie van cryptozoölogen. De vader van de cryptozoölogie Heuvelmans, toen al tachtig jaar, liet verstek gaan bij de prijsuitreiking.

Tussen fantasie en wetenschap

Bernard Heuvelmans, zoon van een Nederlandse moeder en een Franse vader, werd in 1916 geboren in Le Havre. Hij hield als kind verschillende dieren, waaronder apen. Bovendien was hij gefascineerd door science fictionverhalen zoals Twintig Mijlen onder Zee van Jules Verne en De Verloren Wereld van Arthur Conan Doyle. Hij ging zoölogie studeren in Brussel en studeerde af op de classificatie van tanden van het aardvarken. Hij publiceerde veel natuurwetenschappelijke artikelen, maar was ook een enthousiast jazz-zanger. Na de tweede wereldoorlog vestigde hij zich in Parijs, waar hij de kost verdiende als komiek, jazzmuzikant en schrijver. Na het lezen van een artikel over het bestaan van dinosaurussen in 1948 besloot hij zich toe te leggen op het onderzoeken van nog-onontdekte levende diersoorten door wetenschappelijke en literaire bronnen te bestuderen. In korte tijd had hij zo veel materiaal verzameld dat hij er een flink boek mee kon vullen: Sur la Piste des Bêtes Ignorées  (Op het Spoor van Onbekende Dieren) in 1955. Dit boek is nog steeds een van de belangrijkste werken over fantastische verborgen levende wezens. De term cryptozoölogie kwam pas in gebruik in 1959. Heuvelmans was er trots op “de vader van de cryptozoölogie” te zijn.

Waterolifanten

De gangbare natuurwetenschap had in de jaren vijftig van de twintigste eeuw al lang geconcludeerd dat alle grote niet-uitgestorven diersoorten wel ontdekt waren. Waar men in de reguliere wetenschap nog wel eens een nieuw kevertje ontdekte, deed Heuvelmans onvermoeibaar onderzoek naar mysterieuze aapmensen, marsupiale tijgers, vliegende draken en waterolifanten. Hij ging hierbij zo objectief en wetenschappelijk mogelijk te werk. Hij onderzocht sporen, botresten, fossielen en keutels, probeerde feiten en fabels te onderscheiden. Hij vergeleek en splitste, classificeerde en herclassificeerde. Alleen al voor zijn onderzoek naar zeeslangen onderzocht hij honderden getuigenverklaringen. Het daadwerkelijke zoeken naar de door hem beschreven dieren liet hij aan veldwerkers over.

De yeti

Heuvelmans was bevriend met striptekenaar Hervé. Voor Kuifje in Tibet (1960) was hij degene die Hervé voorzag van informatie over de yeti. In 1975 stichtte hij het Centrum voor Cryptozoölogie, waarin ook zijn inmiddels omvangrijke bibliotheek werd ondergebracht. Hij werd in 1982 gekozen tot voorzitter van de International Society of Cryptozoology in Washington D.C. en bleef dit tot zijn dood. Ook was hij betrokken bij andere wereldwijde cryptozoölogische initiatieven. In 1986 had hij zo’n honderdveertig dieren geïdentificeerd waarvan het bestaan door wetenschappers niet erkend werd.

Een verborgen wezen

Voor het grote publiek is het idee dat er nog allerlei mysterieuze dieren met bijzondere kenmerken in de schaduwen loeren bijzonder intrigerend. Daarom vinden Heuvelmans’ boeken tot op de dag van vandaag nog gretig aftrek. Wetenschappers hebben hem echter nooit serieus genomen. Na decennia van gedreven onderzoek waren Heuvelmans’ resultaten erg mager – dat is de tragiek van de cryptozoölogie. Geen enkel door hem beschreven verborgen dier is daadwerkelijk levend aangetroffen. Misschien door de kritiek of door de teleurstellende resultaten begon hij zich na 1990 terug te trekken uit het openbare leven. Hij vermeed de media, verscheen niet meer op bijeenkomsten van collega-cryptozoölogen en hield bezoekers af. Hij werd als zijn voorwerpen van onderzoek: een verborgen wezen. In 2001 overleed hij op 84-jarige leeftijd in de voorstad van Parijs waar hij woonde.

Nieuwe diersoorten

Bij het uitreiken van de Gabriele Petersprijs in Hamburg merkte de commissie op dat veldwerkers in de afgelopen tien jaar toch nog meer dan honderdvijftig zoogdiersoorten hadden ontdekt. Het waren niet de door Heuvelmans benoemde verborgen dieren, maar is toch hoopgevend voor cryptozoölogen, die koppig blijven dromen over het ontdekken van verborgen dieren met fantastische kenmerken.

Bronnen:

Wikipedia, Instituut Virtuel de Cryptozoologie

Omslag: Hervé – Kuifje in Tibet

Meer lezen over musea? Of lees je liever nog een raar verhaal?

Misschien ook interessant...?

Je emailadres wordt niet getoond. Naam en email zijn verplicht