Als je bij stamboomonderzoek op een voorouder stuit van wie je weet of vermoedt dat hij/zij in een krankzinnigengesticht verbleef, zijn de meest voor de hand liggende vragen:
- Waar werd hij/zij verpleegd?
- Van wanneer tot wanneer was dat?
- Wat was de reden, wat mankeerde deze persoon?
Om je een stukje op weg te helpen volgen hier een aantal tips. Geduld en creativiteit zijn hier wel vereisten, want de gegevens liggen meestal niet voor het oprapen. Ook moet je er rekening mee houden dat stukken omtrent de verpleging jonger dan honderd jaar niet openbaar zijn.
Tip 1: Lees de “echte” overlijdensakte
Krankzinnigengestichten waren er onder andere in: Beverwijk, Zutphen, Vught, Rosmalen, Den Bosch, Medemblik, Breda, Deventer, Groningen, Rotterdam, Utrecht, Loosduinen, Zuid-Laren, Veldwijk, Bloemendaal, Warnsveld en Delft. Als je een voorouder hebt die altijd op een bepaalde plaats woonde, maar “ineens” overleed in een totaal andere plaats is dat reden tot nader onderzoek. Je moet hier echt digitaal of in het echt de originele akte voor bekijken, anders mis je belangrijke informatie. Voor de hand liggende sites hiervoor zijn www.wiewaswie.nl en www.openarch.nl. Voor in Noord-Brabant zijn mijn eerste keuzes het altijd het bhic.nl en zoekjestamboom.nl. De meeste gemeenten in Nederland vermelden op overlijdensakten slechts dat iemand “in deze gemeente” of elders is overleden. Gelukkig zijn er ook gemeenten die daarbij straat en huisnummer vermelden, bijvoorbeeld ’s-Hertogenbosch, via erfgoedshertogenbosch.nl. Als er een adres genoemd wordt, maar je kunt het niet plaatsen: google het! Een andere aanwijzing is de beroepen van de personen die aangifte deden van het overlijden. Waren dat familieleden, of waren het misschien mensen die in dienst waren van een gesticht? Het komt ook voor dat de gemeente waar iemand altijd woonde een overlijden inschrijft in haar register. Hier werden soms met de hand ook bijzonderheden bij vermeld.
Tip 2: zoek in historische kranten
Als iemand door de rechtbank onder curatele werd gesteld kwam dit in de krant te staan. Ook als iemand uit krankzinnigheid een misdaad had begaan of als er een geschil was over de betaling van verpleegkosten haalde dit vaak de krant. www.Delpher.nl is hiervoor een uitstekende bron. Maar een aantal kranten uit het zuiden, met name Limburg, zijn beter te doorzoeken via www.archieven.nl. Ik raad je aan op naam te zoeken, met * (wildcards) als het om een naam gaat die op verschillende manieren gespeld kan worden (Jansen, Janssen, Janssens dus als: jans*en*).
Tip 3: raadpleeg de bevolkingsregisters
Een enkele keer werd iemand door zijn eigen gemeente uitgeschreven bij langdurige verpleging in een gesticht. Bijvoorbeeld als de gemeente onder haar betalingsplicht probeerde te komen. In dat geval werd doorgaans de gemeente van bestemming genoteerd, dit kan een aanwijzing zijn.
Tip 4: zoek op patiëntgegevens
Een enkel archief biedt de mogelijkheid te zoeken op patiëntgegevens. Bijvoorbeeld: www.erfgoedshertogenbosch.nl. In www.archieven.nl vond ik ook het bevolkingsregister van het krankzinnigengesticht Deventer ingescand en wel.
Tip 5: bezoek het provinciaal of regionaal archief
Weet je inmiddels om welk gesticht het ging? Kijk dan in de inventaris van een provinciaal of
regionaal archief waar het gesticht zich bevond of de stukken van de betreffende instelling te raadplegen zijn. Helaas zijn de stukken van Coudewater in Rosmalen, Reinier van Arkel in ’s-Hertogenbosch en Voorburg te Vught niet openbaar. Wanneer het wel het geval is, kun je vaak hele interessante informatie opdiepen. Het is handig de stukken alvast klaar te laten leggen als je van te voren weet wanneer je het archief wil bezoeken. Doorgaans vind je op de site van een archief wel hoe je dat het beste doet. Zo kun je in het Noord-Hollands archief de patiëntendossiers en dwangregisters raadplegen van het Rijkskrankzinnigengesticht Medemblik. Idem in Felixarchief Antwerpen voor het Zinnelozenhuis. Hier kun je mijn analyse vinden van dwangmiddelen van het Zinnelozenhuis Antwerpen. Het Stadsarchief van de Gemeente Amsterdam beheert onder andere het archief van de Vereeniging Centraal Israëlitisch Krankzinnigengesticht in Nederland. Het Stadsarchief Rotterdam heeft een “krankzinnigenregister” van het Stedelijk Krankzinnigengesticht. In gahetna.nl kun je correspondentie vinden in het kader van het staatstoezicht krankzinnigen, het meeste is recent, 20e eeuw.
Tip 6: spit het gemeentelijke archief van de woonplaats van je voorouder door
Mogelijk is er nog correspondentie bewaard gebleven tussen de burgemeester, familieleden, rechtbanken en artsen over deze persoon. Denk ook aan gemeenteraadsvergaderingen en ingezonden stukken. Hier kun je echt pareltjes tussen vinden, als je geluk hebt. Zo heb ik van mijn voorouder verschillende ingevulde (kopie-)intakeformulieren gevonden, en notities over familieleden die om opname verzochten.
Tip 7: vraag het mij!
Ben ik iets vergeten? Of heb je hulp nodig bij het opsporen van een krankzinnige voorouder? Ik help je graag. Stuur me even een berichtje, twee weten meer dan een!
Meer lezen over krankzinnigen en krankzinnigheid op mijn site? Kijk maar eens hier.
Marnix ten Kate
februari 3, 2019 at 11:31pmhallo,
ik zoek informatie over de oma van mijn opa. Zij heet Marchien (marchje) Kleine en is rond 22-01-1912 gestorven in Deventer, vermoedelijk in een krankzinnigen gesticht, omdat op de overlijdensakte een opziener uit het gesticht wordt genoemd.
Ik ben benieuwd of er meer info over haar te vinden is. Van haar man: Hendrik ten Kate weten we niet eens wanneer hij is overleden en waar. (misschien ook wel daar?) volgens mij opa was hij opeens verdwenen? Ik hoor graag of u er ook iets over kunt vinden…
Marita
februari 5, 2019 at 8:42amBeste Marnix, ik heb je gisteren een mail gestuurd met tips om hopelijk meer te vinden over jouw betovergrootouders.
Anneke Ronitz-van Santen
februari 11, 2019 at 11:01amNeem de – Willem Aerts Stichting > Het Utrechts Archief
– Duin en Bosch – Castricum. ( Ver. Oud Castricum + RegionaalArchief Alkmaar)
– GGZ +archief
Heb je iets gevonden, zoek en kijk even verder of vraag na in het archief, vragen naar bv dag van opname leverde mij de patientenkaart met pasfoto op.
Bij overlijden van patient wordt deze -ook- ingeschreven in de plaats waar patient het laatst gewoond had voor de opname. (Extract van overlijden)
Marita
februari 11, 2019 at 12:26pmEersteklas speurwerk, Anneke. Bedankt voor deze aanvulling!
paul janmaat
januari 15, 2022 at 4:55pmIk ben op zoek naar informatie over Theresia Agatha Janmaat die vanuit Bloemendaal in 1943 naar de Willem Arntszhoeve wordt overgebracht en in 1945 weer naar Bloemendaal. In Den Dolder komt zij nb nog haar vader Peterus tegen die daar is terechtgekomen via Castricum.
Ik kan helemaal niets over haar vinden, behoudens dat zij ook nog is opgenomen geweest in Heel bij de zusters van st Joseph, ook een instelling.
Marita
januari 18, 2022 at 11:03amBeste Paul, dat is wel erg recent. De bronnen die het meest interessant zijn lijken mij de rechtbankarchieven omtrent opname (custodies) en curatele (rekesten). Succes met de zoektocht!
Liz
januari 28, 2023 at 1:24pmgeweldige tips, dank je wel! zou ik de patientenkaart van jouw voorvader mogen zien? Ik ben benieuwd hoe dat eruit ziet,,,
Marita
februari 1, 2023 at 9:02amVan mijn voorouder heb ik geen patiëntenkaart, in de negentiende eeuw werkte men met stamboeken. Heb je ook mijn artikel https://vruger.nl/hetpapierenspoor/ gelezen? Hierin staan ook linkjes naar verschillende inrichtingen, waar je mogelijk patiëntenkaarten kunt vinden (mits ouder dan 100 jaar).
Remco Knijpstra
oktober 19, 2023 at 12:55pmHallo,
Ik ben al enige tijd bezig met stamboomonderzoek en recent kwam ik op een spoor waarvan ik vermoed dat 1 van mijn voorouders wellicht in een krankzinnigengesticht te Medemblik zou hebben kunnen gezeten, maar kan hier geen bevestiging van vinden.
Het betreft mijn voorouder Margje Zinger (geb. 28 Maart 1847 te Dwingeloo en overl. 14 Oktober 1902 te Medemblik).
In haar overlijdensakte staat ook een adres: hoogesteeg wijk 2 nummer 128, maar kan deze nergens aan koppelen.
Bij mijn zoektocht naar dit adres kwam ik o.a. tegen dat er in Medemblik dus een rijks krankzinnigen gesticht heeft gezeten en dit deed mij vermoeden dat ze hier dan mogelijk heeft gezeten, maar kan het adres niet koppelen en kan ook geen adres van het gesticht vinden.
Toen kwam ik dit artikel tegen en vroeg mij af of jij mij misschien kan helpen om op het juiste spoor te komen?
Met vriendelijke groet,
Remco Knijpstra
Remco Knijpstra
oktober 19, 2023 at 7:06pmIk heb gelukkig het archief van de krankzinnigen gesticht te medemblik gevonden en na wat spitten de naam van mijn voorouder Margje Zinger gevonden en haar dossier in kunnen lezen: https://hdl.handle.net/21.12102/4BBBE9599C8D447EAADB44194E4FA25D
Alleen nu begint de volgende speurtocht, want ze is volgens het dossier het jaar daarvoor in dennenoord in Zuidlaren opgenomen geweest en natuurlijk hoop ik daar ook een dossier van te kunnen vinden.
Ook lees ik haar dossier dat haar man Jan Posthumus in 1881 naar Amerika is vertrokken en ook hier wil ik meer over kunnen vinden, de speurtocht zet zich voort.
Marita
oktober 20, 2023 at 10:55amHallo Remco, wat goed dat je het dossier van Margje gevonden hebt! Het archief van Dennenoord kun je vinden bij het Drents archief https://www.drentsarchief.nl/onderzoeken/archiefstukken?mivast=34&mizig=210&miadt=34&micode=0672&miview=inv2#inv3t1 . Je zou ook contact op kunnen nemen met de archivaris van Dennenoord zelf, meer over Dennenoord en contactmogelijkheden vind je op de website https://www.lentiserfgoed.nl/
Wat een spannende speurtocht! Veel succes daarmee!
Remco Knijpstra
oktober 20, 2023 at 3:31pmDankjewel voor de nieuwe aanknopingspunten betreffende Dennenoord, kan helaas niet echt patiënten dossiers vinden, heb via de facebook pagina van lentis erfgoed nu de vraag gesteld of er nog iets van te vinden is.
de archieven op Drents archief geven ook geen patiënten dossiers als resultaat helaas.
Dennenoord geeft zichzelf niet zo makkelijk vrij als Medemblik lijkt het helaas, maar we blijven zoeken.
Het is zeker een spannende en leuke speurtocht en geeft toch zo een weer een beeld van een voorouder!
Ronald Degenaars
maart 22, 2024 at 7:00pmMijn overgrootmoeder, Grietje Guldemeester – Jansen verbleef van 1919 tot en met 1927 in gesticht “Bloemendaal” te Loosduinen. Ik zou graag willen weten wat er precies met haar aan de hand was, maar kom niet verder. Kan iemand mij helpen?
Marita
maart 23, 2024 at 7:39amHallo Ronald, het zou kunnen dat dit archief niet openbaar is, omdat Bloemendaal een stichting was. Ik vond deze link, waarin onderaan staat waar het archief beheerd wordt. Ik raad je aan je vraag daar neer te leggen. Hopelijk krijg je een positieve reactie! Groeten, Marita https://resources.huygens.knaw.nl/armenzorg/gids/vereniging/601041261
Ronald Degenaars
maart 23, 2024 at 9:59amHallo Marita,
Dankjewel voor je reactie. Heel fijn!
Ik ga kijken of ik hiermee verder kom.
Groet,
Ronald